Me pēhea te tiaki i ngā kohinga taonga a te whānau

Tikiake i te PDF o te aratohu

He putanga ā-ipurangi tēnei o Me pēhea te tiaki i ngā kohinga taonga a te whānau guide. Ka taea te tikiake i te aratohu ki te reo Māori, ki te reo Samoan, ki te reo Tongan hoki.

• Ko te tiaki me te whāwhā (pdf, 2.9MB) — te reo Māori

• Fa‘aetete i le Loteina (pdf, 2.9MB) — Samoan

• Fakatau ‘o e ngaahi naunau tauhi‘anga´(pdf, 259KB) — Tongan

---

Ko te tiaki me te whāwhā

Me tino horoi ō ringaringa i mua i te tangohanga i tētahi taonga pepa, ahakoa he aha. He tere tonu hoki te pipītanga o te hinu me te werawera ki te pepa. Mehemea e tika ana kia auau te titiro ki ngā taonga mōwhaki, arā, he taonga e tere tūkinotia, me tāruarua ki te pepa waikawa-kore, me whakaahua rānei ka tārua, koia rānei ka whakamahi i te kōnae whakaahua.

Ko ngā pepa o te niupepa o te ao hou (i muri i te tau 1850) ehara i te taonga mau tonu. Ka heke haere tēnei mea te niupepa me ngā tīpakotanga niureta, ka kōwhai haere, ka mōwhaki noa. Kāore hoki e tino mau roa te pepa waea whakaahua. Kia mau ai ngā pārongo o runga he mea nui kia tāruaruatia ēnei ki te pepa waikawa-kore.

Ahakoa ku

a tīhaea ngā puka, he kōwhao rānei kei roto, kaua e whakamahia ngā tēpa hāpiripiri, pērā i te tēpa ‘Sellotape’, i ngā tēpa huna, i te tēpa tākai, i ngā pia whakapiri rānei, hei whakatikatika. Ka pūmau tonu te tūkinotanga i ēnei, ā, i ētahi wā ka poapoaina. Ka kitea hoki tēnei āhua i ngā tēpa whakatikatika. He pai ake te uhi waikawa-kore i te whakatika.

Ko ngā kapiti pēnei i te makatiti, i te kini pepa konganuku nei, i te pine rānei, tērā pea ka waikura. Whakamahia ngā kini pepa kirihou, he kini kua uhia ki te kirihou. Ka maroke noa iho ngā hererapa, ka mōwhaki noa, he mea pai kia tangohia katoatia.

He mea nui kia kau

a koe e whakakapi i ngā tino taonga e hiahia ana koe ki te putu ki te kirihou, arā, te ‘laminate’. E kore a muri e hokia, te mutunga iho o tēnei mahi he tūkino i ngā taonga. Kaua e whakamahia ngā puka whakaemi autō (ngā puka me ngā whārangi kāri ngātahi me ngā uhi kirihou e pipiri nei ki ngā taonga o roto). Ka tūkino te hāpiapia i ngā taonga. He uaua hoki te tango i ngā taonga mai i tēnei momo puka whakaemi.

Ka āhei koe te tahitahi i ngā paru o waho me te puehu ki tētahi paraihe makawe ngohengohe. Mehemea he hōpuru te hā, kua noho i te wāhi haukū, i te wāhi takawai rawa rānei. Kua tupu pea te puruhekaheka i runga. Te tikanga kia tino whakamaroketia ēnei taonga (kaua e whakawerangia). Ka taea hoki te tahitahi atu i te puruhekaheka ki tētahi paraihe i muri i te maroketanga o aua para. Ka taea tēnei te mahi i waho i tētahi rā paki. Kia tūpato, kei māuiui koe i te puruhekaheka. Mehemea, ka puta he tohumate i a koe e mahi ana me te taonga puruhekaheka me whakapā ki te tākuta

Ko te putu

Me tāpae tō kohinga i tētahi wāhi pai nei te rere o te hau, iti noa te awatea, me te noho ōrite o te mahana me te takawai e pā ana.

Me whakaputu ō kohinga i ngā wāhi kāore e tino werohia mai e te awatea i te mea, mā te awatea e hātea ai, e poapoa ai pea ō kohinga. Kaua e putu i ngā wāhi mahana rawa,
pūmāhu rawa, pērā i ngā wharau, i ngā karāti rānei.

Te mea pai rawa kia whakapipingia ngā reta me ngā tuhinga, kaua e tāpikihia, i roto i ngā kōpaki waikawa-kore. Ko te tāpiki me te hora whārangi tētahi take o te pepa whati, arā, i te tākopatanga. Ka taea te hanga kōpaki tōtika i te kāri waikawa-kore, ka taea hoki te hoko i ngā toa hoko taonga whakaora taonga. Ka taea ngā kōpaki noa te whakamahi mehemea he pepa waikawa-kore i waenganui kia kore ai e pā atu ki te kōpaki.

Ki te hiahia koe ki te whakamahi kōpaki kirihou, pūkoro kirihou rānei, hei pupuri pepa marara noa, me whakamahi ko te pareaku (polyester), te poripōporīni (polypropylene), te porietarīni (polyethylene) rānei. Ka taea ēnei te hoko i ngā toa hoko taonga whakaora taonga.

Ka taea hoki te whakauru kōpaki, pūkoro rānei ki roto pouaka. Ko ngā pouaka putu me ngā kōpaki pupuru taonga, kei ngā toa hokohoko. Ka taea te whakamahi pouaka pepamārō mehemea ka whārikitia tētahi taonga tauārai, pēnei i te hīti porietarīni (polyethylene), i te rauangiangi waikawa-kore rānei, ki roto.

Kaua e putu tō kohinga i runga i te papa i te taha o ngā ngongo wai rānei. Ki te pakaru te paipa wai tērā pea ka tino tūkinotia. Ki te pakaru mai te wai, whakamaroketia ngā taonga māku ki te wāhi hauhau kōangi.

Ko te whakaatu taonga toi

Mehemea kei te whakaatu koe i ētahi taonga pērā i te whakaahua, i ngā pikitia rānei, kaua e whakairia i te mata o te awatea, ā, me hoatu he kape whakaahua karakara, ki te taea e koe. He pai tonu hoki te whakamahi i te paraina, i te ārai rānei. He pai tonu ngā kauhanganui o roto i te whare hei wāhi whakaatu taonga. Ko ngā wāhi tērā pea ka takawai, pērā i te rūma horoi, i te kīhini, ngā pātū tata ki waho, ehara i te wāhi pai hei whakaari i ngā whakaahua. He pū mahana tētahi take e maroke ai, e mōwhaki ai.

Mā te auau tonu o te tahitahi i ngā wā hīrokiroki, whakaatu taonga hoki e āraia ai te puehu, me te kararehe kino i ō taonga.

Te hoko rauemi putunga

Ko ngā kupu pēnei i te ‘waikawa-kore’, ‘ritenga whare taonga’, ‘ritenga tukunga kōrero’ e kaha ana te whakamahi hei whakaatu rauemi putunga. Engari, ehara ēnei kupu i te kupu ōrite huri noa, tērā pea ka pōhēhētia. Mō te whiriwhiri rauemi tiaki, inā kē hoki ētahi kupu:

Mō te pepa, te kāri, te papa rānei he:

• Tūārai ‘Buffered’. Te tikanga nei kua raua atu he mea tioka ‘alkaline’ (pēnei i te tioka raima ‘calcium carbonate’) hei tūārai waikawa tērā pea ka pipī mai ā tōna wā. Ko te nuinga o ngā pepa, ngā tuhinga, ngā whakaahua me ngā ata whakaahua e taea ana te putu ki roto rauemi tūārai.

• Tūārai-kore ‘Unbuffered’. Te tikanga nei kua kore he tūārai tioka ki roto. Ko ngā Haianotaipa ‘Cyanotypes’ me ngā tauira tuhi kahurangi (i mahia hei tārua mahere whare o mua) me putu rawa ki roto rauemi tūārai-kore.

• Waikawa-kore ‘pH neutral’ ko te ‘pH 7’ rānei. Te tikanga nei kua raua he mea tioka ki roto, ā, ko te pepa e meinga nei he waikawa-kore (pH 7 piki atu rānei)

• Mō te taitapa i ngā tuhinga, i ngā pepa rānei, inā ko te papa pepa nei i mahia ki te miro kātene koia rānei ki te papa rākau penupenu i ranua 100%.

Ko te paratiki he:

• Ranu-kore (kāore kau he wai paratiki nui, he uhi he wai paitini rānei i tua atu). Ko ngā paratiki haumaru he:

• Pareaku ‘Polyester’ (tātai matahou 1, ngā ingoa tā ko Mylar me Melinex, i ētahi wā ka whakapotohia ki te PET)

• Poripōporīni ‘Polypropylene’ (tātai matahou 5, i ētahi wā ka whakapotohia ki te PP)

• Porietarīni ‘Polyethylene’ (tātai matahou 2 ko te 4 rānei, i ētahi wā ka whakapotohia ki te PE).

Ko ngā rauemi kaitiaki e taea ana te hoko mai i ētahi toa tuhi, toa toi, toa pukapuka rānei. Kei ngā toa kaitiaki rauemi ake nei ētahi rauemi kaitiaki katoa.

Kei te hiahia koe ki te āwhina?

Whakapā mai ki te National Preservation Office mēnā e hiahia ana koe ki te tohutohu atu anō mō te atawhai i ō kohinga tuku iho.

Īmēra — preservation@dia.govt.nz
Waea — 04 474 3000