Āta tiakina ngā whakaahua i ngā Marae
Mā ngā kaitiaki, ngā whānau, ngā hapū me ngā iwi e tiaki whakaahua ana i ō rātou marae tēnei pukaiti.
Tikiake i te PDF o te aratohu
He putanga ā-ipurangi tēnei o Āta tiakina ngā whakaahua i ngā Marae. Ka taea te tikiake i te aratohu ki te reo Māori, ki te reo Pākehā hoki.
Āta tiakina ngā whakaahua i ngā Marae (pdf, 1.9MB) — te reo Māori
Caring for taonga – marae photographs (pdf, 2.4MB) — English
Āta tiakina ngā whakaahua i ngā Marae
Kei te puritia e te nuinga o ngā marae he whakaahua kiritangata me ētahi whakaahua e whakaatu ana i ngā whakapapa o ō rātou iwi, hapū anō hoki. He rerekē ngā momo whakaatu kei tēnā marae, kei tēnā marae – kei ētahi he nui ngā whakaahua e iri ana ki ngā pakitara o te whare, kei ētahi atu e iri ana ētahi whakaahua i te pakitara o muri anake, ā, kei ētahi atu e whakaaturia ana ngā whakaahua i ngā tangihanga anake. Tangohia ai ngā whakaahua i te pakitara me te kawe atu ki ētahi atu marae mō ngā takahanga hira.
He huhua ngā rahinga me ngā takotoranga o ngā whakaahua e iri ana i roto i ngā wharenui. He whakaahua kiritangata he mea kara ā-ringa i roto i ngā tāpare ōki whai heretua i ngā tapa, he whakaahua porotītaha whai karaehe mirumiru koropuku, he whakaahua kiritangata mā me te pango, me ngā whakaahua whaikano iti i roto i ngā tāpare iti i hokona i te toa. Kei ia whakaahua tōna ake kōrero, tōna whakapapa me ōna anō hiahia tohu.
Te hītori ongā whakaahua
Ko te whakaahua kiritangata Māori tino tawhito rawa ka mōhiotia ko tērā o Caroline rāua ko Sarah Barrett, he mea tangoi te takiwā o te 1853. He momo Daguerre (daguerrotype) tēnei i whakaputahia ai te whakaahua ki te hiriwa, ā, he mea kōkuhu ki tētahi kēhi motuhake. Ko te tikanga Daguerre tētahi o ngā tukunga whakaputa whakaahua tino tawhito.
Ka kapi te nuinga o ngā tukanga whakaputa whakaahua o te rautau tekau mā iwa me te rautau rua tekau i ngā whakaahua i ngā marae.
Kei te kōrerorerotia i tēnei pukaiti ngā momo whakaahua e kitea nuitia ana i roto i ngā wharenui e iri ana, me ngā whakaritenga mō te tohu.
Ngā whakaahua tā hāpiapia hiriwa (Silver gelatin prints)
I whanake te tā me te hāpiapia hiriwa i te mutunga o te rautau tekau mā iwa. Koia te tukanga whakaputa whakaahua pango me te mā e whakamahi nuitia ana i te rautau rua tekau.
Te kara ā-ringa
I paingia te kara ā-ringa i ngā whakaahua pango me te mā i mua i te wātea o ngā whakaahua whaikano ki te tokomaha. I mahia te kara ā-ringa ki te paniwaituhi, ki te peita hinu, ki te pene rākau whaikano, ki ētahi atu rawatā rānei.
Ngā whakaahua tā kahu (Albumen prints)
Ko te whakaputa whakaahua kahu te tukanga tā i tino paingia i te rautau tekau mā iwa. Ko te kāri toro iti (carte-de-visite) te momo i kitea nuitia. Ahakoa he mea hoahoa mō te pukaemi, kaua mō te tāpare, i kuhuna kētia ētahi kāri toro ki rō tāpare, ā, e whakaaturia ana i roto i ngā wharenui.
He tino rahirahi te pepa kahu, ā, nā tēnei i whakatakotoria ai ngā whakaahua kahu i te nuinga o te wā ki runga i te pepamārō mātotoru ake i tāia ai he kōrero mō te taiwhanga hopu whakaahua. Ko te tikanga he tāhina āhua kōwhai tō ngā whakaahua kahu, me te āhua māwhe pea.
Momo ōpure (Opaltype)
Kei runga karaehe puata-kore tēnei momo whakaahua tā — e mōhiotia ana hoki hei karaehe miraka. Ina oti ēnei whakaahua te tāpare he "taumaha ake" pea i tērā ka tūmanakohia mō ngā whakaahua rō tāpare e pēnei ana te rahi.
Ngā whakaahua whaikano
I paingia haeretia te hopu whakaahua whaikano i ngā tekau tau o te 1960 me te 1970, tae atu ki ngā whakaahua i hopukina i ngā taiwhanga hopu whakaahua. Ka kitea nuitia ngā kāmera, ka taea e ngā whānau te hopu ā rātou anō whakaahua.
Te tāpare
Ko tētahi tikanga tino pai rawa mō te pare i tētahi whakaahua i roto i te wharenui ko te whakarite kia oti pai te tāpare. Ko te pūtake o te tāpare ko te whakarei me te pare i te whakaahua. Ka āraitia tētahi whakaahua i oti pai te tāpare i ngā rerekētanga o te pāmahana me te pīpīwai i roto i te wharenui.
Te tāpare taurima (Conservation framing)
Tērā pea ka ōrite te āhua o ētahi whakaahua e rua, ko tētahi he mea whakatāpare nā te āhua tikanga noa, ko tētahi he mea whakatāpare e ai ki ngā paerewa taurima – engari i te roanga atu o te wā ka kitea he rerekētanga.
Mō te tāpare taurima ka whai kounga taurima ngā rawa katoa ka pā tika ki te whakaahua (pēnei i te papa takoto me te kāpia). Kua tātaritia, kua whakamātauria ngā rawa tika mō te taurima, ka mutu, he upa ā-kiko, ā-matū anō hoki. I tua atu, he mārū ngā tikanga e whakamahia ana ki te whakatāpare i te whakaahua, ka taea ēnei te whakahoki, ā, kāore e pā kino, e pēhi kino rānei ki te whakaahua.
He nui ake te utu mō te tāpare taurima i tō te tāpare tikanga noa nō te mea he teitei ake te kounga o ngā rawa e whakamahia ana, ā, ka pau pea i ngā tikanga tāpare te wā nui ake. Engari he tino whaihua te utu mō ngā whakaahua e tino arohaina ana, kua whai hira hītori rānei/hoki.
Kei te āhua o tō wāhi noho i Aotearoa te uaua pea o te kite i te kaitāpare e whakarato ana i te ratonga tāpare taurima. Tērā pea ka tūtohu tētahi whare taonga o te takiwā i tētahi kaitāpare e whakamahi ana rātou.
Te hanga o te paepiringa (mount) me te tāpare
He maha tonu ngā waehanga tikanga noa ka whai wāhi ki te tāpare pikitia.
Te tāpare:
I tua atu i tōna mahi rerehua, ka homai te tāpare i te hanga me te kaha hei toko i te mahi whakaahua.
Te karaehe:
Ka taea te karaehe, te kiriaku rānei (pēnei i te Perspex™)
Ka pare i te mata o te whakaahua i te puehu, te paru me te whāwhā
Ka kōpani i te tāpare me te pare i te whakaahua i ngā rerekētanga o te pīpīwai me te pāmahana.
Te papa tautoko o waho:
Ka pare a muri o te paepiringa me te kati a muri o te tāpare
Ka mau ki roto i te tāpare ki ngā tēpara, ngā whakamau rānei e kore e waikura
Ka hīratia ki te tēpa kaitāpare hei aukati i te kuhu a te puehu, te paru me ngā pepeke mā roto i te tuarā o te tāpare.
Ka whakamahia pea te papa pūranga (archival board). Kei ngā marae e kore ai e āraitia te whakairi ki ngā pakitara o waho me hanga te papa tautoko i tētahi rawa e kore rawa e urua e te mākūkū pēnei i te porieterene kōwakawaka (corrugated polyethylene).
Ko te paepiringa matapihi:
Ka ārai i te pā o te whakaahua ki te karaehe
Ka whakarei ake i te āhua o te whakaahua me te whakarato i tētahi mokowā hau i waenga i te mata o te whakaahua me te taha roto o te karaehe
Ko te paepae whakamaru tēnei mō te whakaahua ka whakaurua ki roto i te tāpare, ā, ka whai wāhi ko ētahi wāhi e rua o te papa whāriki: te whāriki matapihi me te papa tautoko. Ka whakarato te papa tautoko i te whakapaparanga tautoko e whakapiria ai te whakaahua
I ngā paepiringa kāore he whāriki matapahi, ka whakarite tētahi toko | spacer i roto i te awa | rebate o te tāpare kia kaua te whakaahua e pā ki te karaehe.
Taputapu whakairi
Me whita rawa te whakamau i ngā taputapu whakairi me ngā whakarawe ki te tāpare me te pakitara.
Me hāngai ēnei ki te rahi me te taumaha o te pikitia whai tāpare. E wātea ana te whānuitanga o ngā rahinga me ngā momo o ngā taputapu whakairi me ngā whakarawe.
Me whakamahi i te aho whakairi hori, kaua ko ngā kaka māori, te aho māori rānei.
Ahakoa ka āhua parea te whakaahua i te taio nā te tāpare, ka noho whakaraerae tonu ngā whakaahua whai tāpare ki te kino haere e ahu mai ana i ngā āhuatanga ā-taiao. Ka whakahohorotia, ka whakateretia te kino haere e te wera, te mākūkū me te tūrama.
Mō te whakaiti i te kinonga
Mā te kati i ngā ārai wini, ngā paraina rānei i ngā wā kāore i te whakamahia te whare ka whakaiti i te kinonga nā te tūrama – ina koa nā te momo tūrama tino whakakino nei – te tūrama māori mai i waho
Hoatu he āraituki iti ki ngā tuarā o ngā kokonga kia puritia kia paku tawhiti atu i te pakitara hei whakaiti ake i te tūponotanga ka whanake tētahi āhuarangi iti i muri i te tāpare, me te whakaiti anō hoki i te tipu pea o te pōhekaheka
Kia riterite te tirotiro i ngā aho whakairi me ngā taputapu whakairi, ka whakakapi i ēnei ina hiahiatia. Me whakakapi i ngā aho whakairi tawhito ki te aho whakairi hori, ki te waea rānei, He pai ake ēnei i ngā kaka māori
Me āta horoi i te karaehe – tōnehutia he wai horoi ki tētahi papanga, ka muku i te karaehe. Kaua e tōnehu wai horoi tika atu ki te karaehe kei rere atu ki roto i te awa, ka mutu, ka tawau i te paepiringa, i te whakaahua rānei.
Ko ngā pūtake matua o te kinonga o ngā whakaahua i ngā marae
Ngā āhuatanga taiao
Ka whakahohorotia, ka whakateretia te kino haere e te wera, te mākūkū me te tūrama. Ka whakarato ngā āhuatanga taiao e taurangi ana i ngā āhuatanga e tukuna ai te tipu matomato o te pepeke me te pōhekaheka.
Ngā pepeke
E pai ana ngā whakaahua ki te pepeke, nā te mea he puna kai, he wāhi noho hoki.
Te kamepuka (Silverfish)
He pai ki te kamepuka te kame i te hāpiapia, te māngaro, te kāpia, te pia me te pepa i kitea ana i ngā whakaahua. He pepeke haere pō te kamepuka, ā, he pai ki a ia te ngā taiao maha, pōuri me te mākūkū. Ka noho i ngā wāhi e kitea ai te āhuarangi pai, te whakamarumaru pai me te kai.
Me aro te ārai kamepukaki te huri i te taiao kia kore ai e pai hei wāhi noho mō rātou. Ka whai wāhi ki tēnei te whakarite kia noho mā te wharenui me ngā tāpare, kia kore ai he puehu me te paru hei kukume mai i te kemepuka. Mā te whakarite kia pai te huringa o te hau huri noa i te tāpare, i roto i te whare anō hoki, ka noho pūmau te pāmahana me te pīpīwai.
Te iro poka (Borer)
He pai ake ki te iro poka te rākau kāore i ahua ki ngā matū, ā, ka whakawhānau i ngā hēki ki ngā mata o te rākau, i ngā pīere, i ngā rua rānei. Ka poka te torongū ki roto i te rākau. Ina huri ki te kātua ka poka whakamuri ki te mata. Ka puta ngā rua me te puehu hōu i waenga i te Whiringa-ā-rangi me te Poutūterangi e tohu ana kei te kaha tonu te mahi a te iro poka.
Mēnā ka kitea he tohu e kaha ana te mahi a te iro poka me ahu pea te tāpare ki ngā matū, engari ko te mea pai ake kia whānui atu te tirotiro haere i roto i te wharenui mō ngā mahi poka a te iro poka. Me whai wāhi ki tētahi mahere ārai i te iro poka i roto i te wharenui ko ngā taonga toi whai tāpare.
Kaua e whakamahi i te karahīni ki te tiaki tāpare whai iro poka. He tino muramura, ā, ka pāngia pea te kiri ki te nanamu mai i te tākohu. Ka ngingiha māhorahora pea ngā maramara papanga i whakamahi hei hoatu i te karahīni. Kia mahi pai ai me kuhu te karahīni ki roto i te rākau, ka mutu, ka tino maroke rawa te rākau.
Ka whaihua anake ngā pahū me ngā nehu patu iro poka ina rērere haere ngā kātua i waenga i te Whiringa-ā-rangi me te Poutūterangi, engari kāore ēnei i te aukati i te kamekame tonu a te torongū i te rākau.
Ngā rawa iti te kounga
Ko tētahi atu momo kinonga e kitea nuitia ana ka puta i te whakamahi i ngā rawa iti te kounga ki te whakatāpare i ngā mahi toi. He upa kore ā-matū (chemically unstable) te papa whāriki he iti te kounga, ā, ka tupuheke. I te papa e tupuheke ana ka mōwhaki, ka poapoa, ā, ka waikawa haere tonu. Mā konei anō e kaha ake ai te tupuheke a te whakaahua. Kei roto i ngā rawa he iti te kounga ko ngā pepamārō he mea hanga i te pēpē rākau, ngā papa tuarā rākau, ngā kāpia kararehe, ngā tēpa 'hāpiapia' me te nuinga o ngā hāpiapia tōnehu.
Te tāpare takarepa
Mēnā kāore he whāriki matapihi, he toko rānei tō te tāpare tērā tonu pea ka pā tika te whakaahua ki te karaehe me te piri ki te karaehe. Ka kitea tēnei hei tiwha 'pīataata' i ngā wāhi e piri tahi ai te whakaahua me te karaehe. Ko te mate kē, e kore pea e taea te tango te whakaahua me te kore tūkino mō ake tonu.
Ka puta pea he mākūkū i runga i ngā whakaahua kua pā ki te karaehe, ka mutu, ka tipu mai te pōhekaheka i runga i te mata o te whakaahua.
Mēnā ka taka tētahi whakaahua whai tāpa i te pakitara, tēnā pea ko te tipoko haere me te whatinga o tētahi aho tawhito, te taumaha rawa o te whakaahua mō ngā taputapu whakairi ngā pūtake, ā, ko te mutunga iho ka taka i te pakitara.
Rārangi arowhai tāpare
Ka taea tēnei rārangi arowhai māmā te whakahaere hei wāhi o te tiaki rite tonu o te marae. Tuhia ngā huringa ki te whakaahua whai tāpare me ngā mahi i mahia ki roto i tētahi pukapuka mahi kura, ki tētahi ripanga rorohiko rānei.
Whakarite kia whita te whakamau o ngā taputapu whakairi me ngā whakarawe.
Āta horoia te karaehe.
Tirohia te papa tautoko o waho me te tēpa kaitāpare mō ngā tohu o te pepeke.
Tirohia te tāpare rākau mō ngā tohu o te iro poka.
Tuhia ngā huringa katoa i mahia ki te tāpare.
Tikiake i te rārangi arowhai tāpare (pdf, 80KB)
Ngā tapi DIY
Mēnā kua whaihahae ngā whakaahua kaua e tapi ki ngā tēpa hāpiapia pēnei i te Sellotape, te tēpa hīpoki rānei – ka taea e ērā tēpa, kāpia rānei e hokona ana hei mea waikawa kore te whakaputa i te kino me te poapoa pūmau. Kaua e hoatu he kiritai, he nehu rānei ki runga i ngā whakaahua. He pai ake te hanga tārua o tētahi whakaahua kua pakaru i te whakamātau ki te tapi, me te kimi tohutohu mai i tētahi kaitiaki ngaio nō te Pū Manaaki Kahurangi (New Zealand Conservators of Cultural Materials).
Te whakaatu i ngā whakaahua
I tua atu i ngā āhuatanga o ngā tikanga me te whakapapa ina whakairi i tētahi whakaahua, me whai whakaaro anō hoki ki ngā whakairo, ngā tukutuku me ngā mata o ngā pakitara. Mā te kōwhiri i ngā taputapu tōtika me ngā taputapu whakairi tika te kinonga pea e whakaiti.
Mā te āta whakamārama ki tētahi kaitāpare arumoni i te wāhi e hiahia ana koe ki te whakairi i te whakaahua whai tāpare ka āwhina i a ia ki te tohutohu i a koe ki ngā momo tāpare me ngā momo whakairi e tika ana ki tō āhuatanga.
Ka taea pea te whakauru i ētahi rēra pikitia motuhake, i ētahi kaho rānei i ētahi wharenui. Mā te pēnei ka whakairi haumarutia ngā whakaahua whai tāpare. Hei tauira, ka taea pea te whakamau tētahi rēra i runga ake i ngā kaho paetata i waenga i ngā poupou.
Te tapanga
Kaua e tuhituhi tika atu ki ngā whakaahua, e hoatu tapanga 'hāpiapia' rānei ki mua, ki muri hoki/rānei i te whakaahua. Ka pūrikoriko pea te whakaahua i te kāpia, ka mutu ka kino. Mā te tuhituhi ki te pene, ki te pene whītau rānei ka uru pea he tawau ki runga i te whakaahua.
He mea whaihua te rokiroki i ngā kōrero e mōhiotia ana mō te whakaahua:
Ingoa tupuna
Te wāhi i hopukina
Rā
Ingoa:
He pai ake te tuhituhi i aua kōrero ki runga i te papa tautoko ki te pene rākau 2B ngohengohe. Mēnā kei te whakamau i tētahi tapanga ki te papa tautoko o waho me tuhi ki te pepa mā kaua ki te pepa whaikano, me te whakamahi i te waituhi pango, kaua ko te waituhi whaikano. Whakamahia te tēpa hāpiapia me te waikawatanga ngū (pH neutral) ka whakamau i ngā tapanga ki te wāhi ōrite. Hei tauira, ki te papa tautoko i te kokonga matau o raro o ia whakaahua.
Hangaia he rārangi taonga mō ngā whakaahua katoa e iri ana i roto i te wharenui. Rokia tēnei me ētahi atu kōrero hira i roto i tētahi pukapuka mahi kura, i tētahi ripanga rorohiko rānei. Kei roto pea i ēnei ngā taipitopito whakapā mō rātou i whakarato i te whakaahua ki te marae.
Whai whakaarohia te hopu whakaahua a roto i te wharenui hei kī mō te wāhi whakairi o ia whakaahua.
Te whakamau tāpare hou
I mua i te tango me te whakakapi i tētahi tāpare tawhito, paepiringa rānei anei ētahi mea kia āta whakaarohia. He wāriu motuhake tō te tāpare tawhito hei tāpare taketake. Mēnā he pai tonu te hanga o te tāpare taea ai e te kaitāpare te whakakē kia rawaka ai te hōhonu o te awa mō te whakauru i te mātotoru katoa o te karaehe, te whāriki matapihi, te toko rānei, te papa tautoko me te papa tautoko o waho.
I ētahi wā he tawhito te karaehe i roto i ngā tāpare tawhito. Ko te tikanga he kōtihetihe tēnei karaehe, he pūngarungaru te āhua, ā, kei roto pea he mirumiru hau me ētahi atu takarepa. He whai wāriu tēnei momo karaehe, a, me mau tonu mēnā ka taea.
Mēnā ka taea hopu whakaahuatia a mua, a muri hoki o te whakaahua i mua i te tango i te tāpare.
I mua i te tango i tētahi paepiringa, papa tautoko tawhito rānei, me tirotiro mō ngā kōrero e pā ana ki te whakaahua. Tērā pea kei reira he moko kaitāpare, he tuhinga ā-ringa rānei. Ka hira pea ngā tuhipoka ko te āhua nei kāore i te hāngai, mō te whiriwhiri i te rā i hopukina. Kōrerorerotia tēnei me ētahi atu mōhiohio e kōrua ko te kaitāpare. Me mau aua mōhiohio, ka rokia ki te whakaahua. Ka taea te tango ngā tapanga tawhito i ētahi wā me te whakauru ki roto i te tāpare hou, paepiringa hou rānei.
Ka māmā pea te tango i tētahi whakaahua i te tāpare, engari i rerekē pea te āhua i whakamauria ai ki te tāpare e te kaitāpare tōmua. Tukuna tō kaitāpare kia tango i te tāpare, nā te mea ki te kore koe e whai taputapu tōtika he mea māmā noa te tūkino i te whakaahua.
Mutu ana te tango i te whakaahua i te tāpare, ka kitea pea he mea kīhai i kitea i mua. Tēnā pea ka kite he mārō te whakarapa i te whāriki matapihi ki te whakaahua. I whakarapatia pea te whakaahua ki tētahi papa tautoko pepamārō kōtihetihe me te poapoa. Ka pakaru pea tētahi wāhanga o tētahi paepiringa kōtihetihe, ka mutu, ka tūkino i te whakaahua. Ka kitea pea he pōhekaheka, he kinonga rānei nā te pepeke.
Me whakarite kia upa te whakaahua i mua i te whakauru ki tētahi tāpare hou. I ēnei wa, me kimi tohutohu pea i tētahi kaitiaki pepa, whakaahua rānei. Whakamahia tētahi kaitiaki ngaio i ngā wā katoa nō te Pū Manaaki Kahurangi (New Zealand Conservators of Cultural Materials).
Te tango whakaahua mai i te wharenui
Kei te nui haere te noho haepapa o ngā hapū ki ngā kohinga rahi, tipu tonu, o ngā whakaahua, ki te tiaki anō hoki i ngā whakaahua ka tahi, me te wharenui ka rua.
I tangohia ngā whakaahua i te wharenui e ētahi marae, ā, me āta whai whakaaro ki ngā rara o aua tangohanga i te roanga o te wā:
Me pēhea tō hopu i te āhua o ngā kōrerorero me te whakatau ki te tango i ngā whakaahua?
Ka whakanohoia ngā whakaahua ki hea?
Me pēhea tō rekoata i ngā whakaahua i roto i te whare, i te āhua e iri ana, me te wāhi e noho ana ināianei?
Me pēhea te whakatau ka whakahokia te whakaahua ki a wai?
Me pēhea te tiaki i ngā whakaahua e mau ana ki te marae i ngā wā o te tangihanga, te kawe mate, me te hura kōhatu?
Mā wai e noho haepapa, ā, ka pēhea tō whakamōhio i ngā hapū me ngā whānau ki tētahi 'kaupapa here' hou?
He ara kē hei whakaatu i ngā pūmahara whakaahua o te hapū? Hei tauira, mā te hanga pukaemi whakaahua ā-whānau me te hoatu ki ia whānau te haepapa tiaki me te whakahou? Ka whakakitea ētahi atu momo whakaahua i ngā wāhi kē – ngā whakaahua ka rekoata i ngā hui me ngā mahi i te marae?
Te whakamati (Digitisation)
Te āhua nei he māmā noa iho te whakamati i tētahi whakaahua, engari e kore rawa koe e whiwhi i tētahi kōnae whakaahua mamati he pai te kounga ki te kore koe e whakapau wā, e āta whakamahere anō hoki. Ka noho whakaraerae ngā kōnae whakaahua mamati ki te kinonga pēnei i ngā whakaahua tā. He tino tere te huri o te hangarau, me te tere o te neha kē o ngā rorohiko me ngā kōnae.
Ko te whakamati i te whakaahua tētahi wāhanga anake o te tukanga whakamati. Ngā pātai hei whakaaroaro i mua i te whakamati whakaahua:
He aha te take e mahi ana koe i tēnei?
Mā wai te whakaahua e hopu?
Mā wai te kōnae whakaahua mamati e tiaki?
Ka rokia ngā kōnae 'pūrua' ki hea?
E hia tō mokowā rokiroki?
Kia hia te mokowā rokiroki ka hiahiatia? Kei te maha o ō kōnae whakaahua mamati te nui o te rokiroki ka hiahiatia.
Me pēhea tō pupuri i te hononga i waenga i te whakaahua taketake mē te kōnae whakaahua mamati?
Me pēhea tō rekoata i ngā kōrero mō te whakaahua me te hītori o te mea taketake?
E kore te whakamati whakaahua e whakakapi i te mea taketake – me pupuri i te mea taketake i ngā wā katoa.
He maha, he huahua ngā ara i whāia e ngā hapū ki te whakahaere i ā rātou whakaahua whai tāpare. Ahakoa tō koutou whakatau, me āta whakarite kia tiakina te whakaahua taketake.
He wāhanga ngā whakaahua i roto i te wharenui o te hītori o te hapū. He whakamahara ataata ngā whakaahua o ngā tūpuna. Mā ō rātou kākahu, me te āhua o tō rātou noho, tū rānei ka mātau haere ki tō rātou oranga me te wā ki a rātou. Ko tā ngā whakaahua he aki i te whakaputa kōrero.
Me whakapau wā me te moni ō tātou tūpuna kia hopukina ai ngā whakaahua: te haere ki te taiwhanga o te kaihopu whakaahua, te whakariterite mō te hopukanga, me te nohopuku mo te wā roa o ngā huranga (exposures). Mēnā ka ōrite te whakapau wā me te moni i ēnei rā ki te tiaki ka whakarite kia tohua mō anamata.
Kei te hiahia koe ki te āwhina?
Whakapā mai ki te National Preservation Office mēnā e hiahia ana koe ki te tohutohu atu anō mō te atawhai i ō kohinga tuku iho.
Īmēra —preservation@dia.govt.nz
Waea — 04 474 3000
Ngā mihi
E mihi ana te Pū Manaaki Kahurangi ki ngā mahi a te Kaitiaki Pepa, ki a Marion Mehrtens – ka puta anō i tēnei whakaputanga ētahi whakaahua me ētahi o ngā kupu mai i te Whakaputanga Pū Manaaki Kahurangi Conservation framing of works of art on paper 2004 ISBN 0-477027997 nāna i whakarite.
Feature image at top of page: Detail of Meeting house interior at Muriwai, Gisborne. Ref: 1/2-051480-G. Alexander Turnbull Library.